کیش، شهر الکترونیک؛ از رویا تا واقعیت

کیش در گذشته اولین شهری بود که تلفن همراه به آن وارد شد و حالا باز هم به فکر اولین‌ها است.

سال ۱۳۸۰ یعنی تقریبا ۲۰ سال پیش، اولین تلاش برای راه اندازی نخستین شهر الکترونیک ایران و منطقه، درست در روز‌هایی که در شهری مثل دبی هنوز تصمیمی برای تحقق این رویا وجود نداشت، صورت گرفت. در این سال همایش جهانی شهر الکترونیک در کیش برگزار شد و بحث شهر الکترونیکی کیش در همان‌جا کلید خورد. اما قصه شیرین جزیره الکترونیکی کیش خیلی زود تعبیر دیگری پیدا کرد.
داستان یک رویای ۲۰ ساله
اگر چه تاریخ دقیقی برای آغاز فعالیت‌های ایجاد شهر الکترونیکی در دست نیست، اما نگاهی به آمار‌های وزارت ارتباطات نشان می‌دهد باید فعالیت‌های کشور سنگاپور در سال ۱۹۹۲ با محور فعالیت‌های زیرساختی IT را به‌عنوان نخستین اقدام اساسی در جهان یاد کرد و بعد از آن هم، تلاش برای ساخت و توسعه زیرساخت‌های الکترونیک ملی آمریکا و کره جنوبی از دیگر گام‌های کشور‌های توسعه یافته برای تحقق شهر الکترونیک به شمار می‌رود.
در کشورمان هم اگرچه دیر، اما تلاش‌هایی برای الکترونیکی شدن خدمات دولت در شهر‌هایی همچون کیش، مشهد و تهران صورت گرفت. تلاش‌هایی که در هیچ‌یک از این شهر‌ها تاکنون به سرانجام مشخصی نرسیده است.
نخستین تلاش‌ها برای ایجاد یک شهر الکترونیکی در ایران از سال ۷۹ و اوایل ۸۰ آغاز شد. در این سال و به دنبال سازمان منطقه آزاد کیش با هدف فعالیت در زمینه فناوری، پروژه‌ای در قالب قرارداد میان دانشگاه علم و صنعت ایران و این سازمان منعقد شد و بر اساس آن قرار شد این دانشگاه به‌عنوان مجری و طراح شهر الکترونیکی، مطالعات را آغاز کند. در این قرارداد، آموزش به مردم در راس امور قرار داشت و بر اساس آن، در مدت ۱۴ ماه باید آموزش عمومی و فرهنگ‌سازی برای تمامی گروه‌های مردم در دستور کار قرار می‌گرفت و در همین راستا همایشی نیز با همین عنوان با حضور بیش از یک هزار و ۵۰۰ کارشناس در کیش برگزار شد.
در اجرای طرح شهر الکترونیک کیش، حضور یک شرکت کانادایی در ایران هم دیده شده بود تا در مدت تنها شش ماه، طراحی این شهر الکترونیکی را به‌صورت رایگان انجام دهد و در قبال آن از این پروژه خود که رزومه شرکتی محسوب می‌شد، برای تبلیغ در کشور‌های دیگر استفاده کند. در دیگر سوی این قرارداد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز حضور داشت تا با سرمایه‌گذاری بیش از ۵۰ میلیارد ریالی دو حلقه فیبرنوری در کیش نصب کند و سخت‌افزار‌های مورد نیاز ایجاد یک شهر الکترونیکی را هم تامین کند.
اما نبود برنامه جامع و تغییرات مداوم مدیریتی که به عنوان یکی از آسیب‌های کار‌های آینده نگر در ایران محسوب می‌شود، موجب شد تا این طرح به همان سرعتی که در حال اجرایی شدن بود، متوقف شود. تشکیل شورای فناوری اطلاعات و ارتباطات در کیش، ایجاد دفتر فنی نظارت و پی‌گیری طرح ICT، تلاش برای راه اندازی و ساخت برج IT، از دیگر تلاش‌هایی بود که در این سال‌ها صورت گرفت، اما هیچ گاه رویای تبدیل کیش به شهر الکترونیک محقق نشد. 

چرا شهر الکترونیک کیش شکست خورد؟
شاید در اکثر طرح‌هایی که نام شهر الکترونیک بر آن نهاده اند بتوان نام دکترعلی‌اکبر جلالی را یافت. او استاد تمام دانشگاه علم و صنعت است و فارغ‌التحصیل دوره پسا دکترای در رشته مهندسی برق-کنترل دانشگاه ویرجینیای غربی آمریکا است. او به خاطر اولین تلاش‌ها برای توسعه و نفوذ شبکه اینترنت در ایران به ویژه در نقاط روستایی، به پدر فناوری اطلاعات ایران شهرت یافته‌است.
او که خود به عنوان یکی از مدیران اجرایی شهر الکترونیک در کیش محسوب می‌شد در پاسخ به این سوال که چرا پس از گذشت این همه سال، طرح شهر الکترونیک کیش هیچ دستاورد قابل توجهی نداشته است می‌گوید: از وقتی اختیارات مطالعاتی این طرح به دانشگاهی دیگر در کیش واگذار و این پروژه از دانشگاه علم و صنعت تحویل گرفته شد، عملا کسانی مثل ما که شروع‌کننده این کار بودیم هم کنار گذاشته شدیم. 

دکتر جلالی در خصوص ثمرات اجرای کوتاه مدت همین طرح در کیش، اینگونه بیان می‌کند که آن زمان پیش از اینکه ما همایش برگزار کنیم، اینترنت جزیره کیش، ۳۰ مگابیت سرعت داشت و مردم هم به رایگان از آن استفاده می‌کردند. بانک‌ها کاملا الکترونیکی شده بودند و کارتی تحت عنوان ثمین وجود داشت که اولین کارت اعتباری در ایران بود. کار‌های زیربنایی خوبی انجام گرفت که اگر مدیریت درستی صورت می‌گرفت، شهر الکترونیکی کیش می‌توانست نه‌تن‌ها در کشور بلکه در جهان یک نمونه موفق باشد. او تاکید می‌کند: شروع آی‌تی کشور را باید از جزیره کیش دانست چرا که دو سال پس از اجرای طرح جزیره الکترونیک، در سال ۱۳۸۲ دولت یک اطلاعیه صادر کرد و به سمت دولت الکترونیکی رفت.

حال و روز ICT از سال ۸۰ تاکنون در جزیره کیش
اگرچه تصور شکل گیری شهر الکترونیک در کیش رویای زیبایی در ۲۰ سال گذشته بود، اما در همین ۲۰ سال تاکنون جزیره ۹۳ کیلومتر مربعی روز‌های سختی را برای برقراری ساده‌ترین شکل ارتباطی پشت سر گذاشته است. ساکنان جزیره کیش خاطرات دو یا چند روزه قطعی اینترنت و اختلال‌های عمده در برقراری تماس‌های ساده تلفنی را هیچگاه از یاد نمی‌برند.
شاید یکی از مناطقی که در جزیره کیش بیش از سایر نقاط جزیره درگیر این اختلالات مخابراتی و اینترنتی بود، منطقه نوبنیاد و سفین است.
محمد می‌گوید اگرچه مسوولان مخابرات و سازمان به تازگی چند دکل تجمیعی در جزیره نصب کرده اند، اما همچنان نیاز به احداث دکل‌های بیشتری است. او می‌افزاید: در برخی از نقاط نوبنیاد فقط اینترنت ۲G داریم و در بهترین حالت، ولی خیلی کوتاه اینترنت ۳G در این مناطق حکفرما است. این صحبت‌های محمد در سال ۹۹ زده می‌شود یعنی روز‌هایی که صحبت از ورود نسل ۵G به ایران از دروازه همین جزیره کیش زده می‌شود.
نداشتن تلفن ثابت در منطقه نوبنیاد باز هم در عصر ارتباطات هوشمند، تناقض دیگری است که ساکنان جزیره به ویژه در منطقه مسکونی نوبنیاد از آن رنج می‌برند و به تازگی سری اول واگذاری تلفن ثابت به مردم این منطقه آغاز شده است. سهیل که یکی از میوه فروشان این منطقه است می‌گوید: حداقل‌ترین کاری که با تلفن می‌شد انجام داد گرفتن سفارش‌های تلفنی است که تاکنون محقق نشده است. او می‌گوید: استفاده از پیام رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی هم به دلیل سرعت پایین اینترنت در این منطقه خیلی جواب نمی‌دهد، اما وضع در حال بهتر شدن است. 

مردم جزیره کیش روز‌هایی را به یاد می‌آورند که به دلیل پاره شدن کابل اتصالات مخابراتی جزیره در زیر دریا به دلیل برخورد با لنگر کشتی ها، تمامی ارتباطات اینترنتی و تلفنی جزیره به مدت ۷۲ ساعت در یک بار و ۱۲ ساعت در بار دیگر قطع شد و معنای جزیره یه جزیره کیش بازگشت و هیچ ارتباط مجازی با دنیای بیرون امکانپذیر نبود.
این قطعی‌ها اگر چه رفع شد، اما موضوع مدیریت بحران و لزوم ایجاد شبکه‌ها و تاسیسات جایگزین را در کیش پر رنگ‌تر کرد.
اگر از وضعیت اینترنت جزیره بگذریم باید فکری اساسی‌تر هم به حال زیر ساخت‌های مخابراتی جزیره کرد و برای آن هم جایگزین مناسبی در نظر گرفت چرا که همین چند ماه پیش بود که با یک آتش سوزی که علت آن آتش گرفتن سیستم سرمایشی در بخش تاسیسات مخابرات کیش بود، سیستم اینترنت ۴G جزیره قطع و اختلالاتی هم تا ۴۸ ساعت ادامه داشت.
مرتضی یکی دیگر از شهروندانی است که می‌پرسد: چرا جزیره‌ای به این کوچکی هنوز نتوانسته زیرساخت‌های مطمئنی برای ارتباطات خود مهیا کند؟ 

رئیس شرکت مخابرات کیش در پاسخ به برخی مشکلات مخابراتی و اینترنتی کیش می‌گوید: با هدف ارتقای کیفیت آنتن دهی تلفن همراه در کیش و دسترسی مخاطبان به اینترنت پرسرعت دو سایت دکل‌های تجمیعی در مناطق سفین و فدک راه اندازی شده است.
مراد مصطفی پور افزود: مسئول ساخت این دکل‌های تجمیعی سازمان منطقه آزاد کیش است و کار نصب و راه اندازی تجهیزات اپراتور‌ها هم بر عهده شرکت مخابرات است.
وی در خصوص تاثیر این دکل‌ها در کیش می‌گوید: علاوه بر ارسال و دریافت پیامک و برقراری تماس صوتی با کیفیت، اینترنت ۲G، ۳G، و ۴G هم با کیفیت بهتری ارائه می‌شود.
مراد مصطفی پور با اعلام اینکه پنج سایت دکل تجمیعی در جزیره ساخته می‌شود گفت: هر زمانی که سازمان منطقه آزاد زیر ساخت‌ها را آماده کند ما هم تجهیزات مخابراتی اپراتور‌ها را به سرعت نصب می‌کنیم.
تلاش برای جبران دو دهه وقفه؛ توسعه فیبر نوری
با قطعی‌های مکرر اینترنت و خدمات مخابراتی در جزیره کیش، سازمان منطقه آزاد در سه سال اخیر تصمیمات مهمی اتخاذ کرده و برخی آن‌ها هم از روی کاغذ تبدیل به طرح‌های عملی شده اند. برای پیشبرد اهداف ایجاد شهر خلاق و الکترونیک در کیش، مهمترین زیرساخت توسعه فیبر نوری است. طرحی که با وقفه چندین ساله باید از سر گرفته می‌شد.
در کیش علاوه بر برنامه‌های آینده نگر، حفظ زیرساخت‌های فعلی هم حیاتی است چرا که تجربه نشان داده امنیت پایداری برای این زیرساخت‌ها به خوبی تعریف نشده است. مدیر فناوری اطلاعات و ارتباطات سازمان منطقه آزاد کیش با اشاره به اهمیت وجود فیبرنوری پشتیبان به دلیل حوادث احتمالی و قدمت ۱۵ ساله فیبرنوری در کیش می‌گوید: اجرای فیبرنوری پشتیبان از آغاز به کار مدیریت جدید به صورت ویژه در دستور کار سازمان قرار داشته و در جلسات متعدد با مقام‌های عالی‌رتبه وزارت ارتباطات مطرح شده است. 

امیر سوداگران در توضیح بیشتری با خبر از انعقاد قرارداد مشارکت در توسعه شبکه فیبر نوری جزیره بین سازمان منطقه آزاد کیش و شرکت فناپ تلکام در خصوص ویژگی‌های اصلی این طرح بیان کرد: بر اساس این قرارداد شرکت فناپ تلکام که سرمایه گذار و مجری این طرح است، متعهد به طراحی و اجرای ۶۰ کیلومتر فیبر نوری به روش ساخت، بهره برداری و انتقال با هزینه ۲۰ میلیارد تومانی در مدت یک سال و ارائه خدمات متنوع مخابراتی و ارتباطی در طول ۱۰ سال در جزیره کیش شده است.
آذری جهرمی وزیر ارتباطات هم در سفر به جزیره با اذعان به مشکلات زیرساختی مخابراتی در جزیره گفت: اتصال شبکه ارتباطی جزیره کیش به سرزمین اصلی از طریق فیبر نوری طرحی است که می‌تواند رویای شهر الکترونیک جزیره را به واقعیت نزدیک‌تر کند.

تونل ارتباطی جزیره کیش؛ راهی برای جبران گذشته
در حوزه فناوری و IT دو پروژه فیبرنوری جزیره کیش با هدف ایجاد زیرساخت‌های کیفیت‌بخشی به ارتباطات پایدار در کسب‌وکار‌ها و بهبود شرایط ارتباطی کیشوندان و تحقق ایده شهر هوشمند به انجام رسیده است.
این طرح‌های تکمیلی که به تونل ارتباطی نامگذاری شده است با هدف پایداری کامل و تامین امنیت پایدار ارتباطات زیرساخت در جزیره راه اندازی شده اند. مدیر فناوری و اطلاعات سازمان منطقه آزاد کیش در خصوص این طرح می‌گوید: با هدف ارتقـای کمـی و کیفـی خدمـات ارتباطـی ثابـت و سـیار در سـطح جزیـره، ساخت و بهـره بـرداری از تونـل ارتباطـی جزیـره کیـش بـا مبلـغ سـرمایه گـذاری ۷۵۰ میلیـارد ریـال صـورت پذیرفـت.
به نظر می‌رسد با توجه به اهمیت دسترسی آسان و سریع به فناوری‌های ارتباطی توسط مردم، توسعه زیرساخت‌های مخابراتی نظیر توسعه شبکه فیبر نوری و تونل ارتباطی جزیره و تعبیه کابل فیبرنوری دریایی پشتیبان برای این جزیره پرتردد که علاوه بر ساکنان، پذیرای فعالان اقتصادی، متخصصان و کارشناسان و گردشگران بسیاری است، این طرح‌ها می‌تواند تاثیر بسزایی در دستیابی به اهداف توسعه‌ای جزیره کیش داشته باشد.

کیش دروازه ورود نسل اینترنت ۵G به ایران
کیش در گذشته اولین شهری بود که تلفن همراه به آن وارد شد و حالا باز هم به فکر اولین‌ها است. جزیره کیش اگرچه نزدیک به ۲۰ سال در رویای تبدیل شدن به شهر الکترونیک ماند، اما حالا بار دیگر در آستانه آزمونی دیگر است. ورود نسل مهم و تاثیر گذار ۵G که میتواند تمامی مشاغل، تکنولوژی‌ها و نرم افزار‌های ارتباطی را دستخوش تغییرات مهمی کند. این تکنولوژی با انعقاد قراردادی چهار جانبه بین معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و سازمان منطقه آزاد کیش برای اولین بار از دروازه جزیره کیش راهی کشور می‌شود.
آنطور که وزیر ارتباطات می‌گوید هدف از این تفاهم نامه، ایجاد پایلوت حمل و نقل هوشمند شهری مبتنی بر شبکه‌های نسل جدید مخابراتی و مطالعه تجربیات اجرای این طرح برای تسری به بقیه شهر‌های کشور به عنوان یک خدمت مبتنی بر شبکه ملی اطلاعات است. 

در اهمیت نسل جدید اینترنت در ایران همین بس که زمانی که اینترنت ۳G در ایران فعال شد، ۱۲ سال از فعالیت نسل سوم در جهان می‌گذشت و ما به حد کافی از قافله توسعه عقب افتادیم؛ از این رو برای پیوستن همزمان به شبکه نسل پنجم، باید از ظرفیت و همراهی همه بخش‌ها برخوردار شد. موضوعی که در اسناد بالادستی نیز مجوز‌های آن در قالب شبکه ملی اطلاعات مورد تصویب قرارگفته است.

بورس بین الملل؛ مصداقی برای لزوم تحول الکترونیک در کیش
منطقه آزاد بودن جزیره کیش و وجود شرکت‌های مختلف در آن به ویژه بانک ایران و اروپا که اگرچه چند سالی است بدون فعالیت باقی مانده، نشان می‌دهد در آینده‌ای نه چندان دور باید با تکمیل زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات شرایط را برای حضور شرکت‌های بین المللی فراهم کرد. یکی از این شرکت ها، بورس بین الملل است که در مرحله نهایی فعالیت در کیش قرار گرفته است.
وجود اینگونه شرکت‌ها که به دلیل بهره مندی کیش از مواهب مناطق آزاد، در آینده بیشتر هم خواهد شد، نیازمند الزامات مهمی است که پیگیری مداوم تحقق شهر الکترونیک را می‌طلبد.
از سوی دیگر ایجاد و راه اندازی برج نوآوری در کیش و اعلام فراخوان برای حضور شرکت‌های دانش بنیان نشان می‌دهد در عین اینکه مسیر تکمیل زیر ساخت‌های الکترونیک با سرعت زیاد باید تکمیل گردد، کم کم چشم انداز شهر الکترونیک در کیش هم در حال شکل گیری است.

الزامات ایجاد شهر الکترونیک
از داستان چرایی تاخیر در الکترونیکی شدن کیش که بگذریم، راه اندازی شهر الکترونیک الزاماتی دارد که مسوولان این جزیره مرجانی باید به آن توجه کنند. با گسترش فناوری‌های نوین ارتباطی و قرار گرفتن زندگی روزمره ما در مسیر این تکنولوژی‌ها و البته تاثیرپذیری از آنها، شهروندان نیز با این تغییرات به گونه‌ای دیگر رفتار می‌کنند. مفهوم شهروند در دایره دهکده جهانی و عصر ارتباطات و فناوری اطلاعات، آنطور که مارشال مک لوهان از اساتید مطرح ارتباطات که یکی از حوزه‌های مهم مطالعاتی او تاثیر تکنولوژی بر توسعه زندگی شهروندی است، شهروند الکترونیک نام گرفته، و فرهنگ آن هم باید تغییر کند.
بحث بر سر فرهنگ استفاده از تکنولوژی است، موضوعی که ۲۰ سال پیش برای آن برنامه ریزی خوبی صورت گرفته بود. انسان امروزی برای بهره مندی از خدمات الکترونیک باید آموزش ببینید. بخشی از آن را آموزش و پرورش بر عهده دارد و بخش زیاد‌تر آن نیازمند برنامه ریزی‌های بلند مدت است. 

 اگر تمامی زیرساخت‌های شهر الکترونیک فراهم شود، اما بدون فرهنگ سازی مردم جامعه توانایی انجام وظایف روزانه را با استفاده از ابزار الکترونیک نداشته باشند و همچنان ترجیح دهند از خدمات سنتی و کاغذ محور بهره ببرند علاوه بر هدر رفت هزینه‌ها هیچ گاه اهداف شهر و شهروند الکترونیک محقق نخواهد شد. ارائه خدمات مختلف به صورت الکترونیک که در جزیره کیش هم تحولات خوبی در این زمینه شکل گرفته می‌تواند علاوه بر حذف امضا‌های طلایی، روند ارائه خدمات را هم سرعت بخشد. هرچند بسیاری از زمینه‌های شهر الکترونیک و دولت الکترونیک هنوز به بطور کامل محقق نشده است، اما استفاده از همین میزان خدمات الکترونیک برای کاهش بسیاری از معضلات شهری به خصوص کاهش میزان رفت و آمد‌ها و به تبع آن کاهش ترافیک، رفع یا کاهش آلودگی هوا، حذف برنامه‌های کاغذی از برنامه‌های اداری و بانکی و … موثر و مفید خواهد بود.

الکترونیکی شدن جزیره کیش، برگ برنده توسعه گردشگری
ماهیت فعالیت‌ها در جزیره کیش همگی بر محور گردشگری استوار است. جزیره کیش می‌تواند به یکی از بزرگترین قطب‌های گردشگری منطقه تبدیل شود و برای تحقق آن به الکترونیکی شدن و استفاده بیشتر از فناوری برای گسترش این صنعت جذاب و پر درآمد نیاز دارد.
تجربه کشور‌های پیشرو در حوزه گردشگری نشان می‌دهد، گردشگر گاهی در اتاق منزل خود می‌تواند برای یک هفته دیگر خود هتل بگیرد، خودرو رزرو کند، رستوران و نوع غذای خود را انتخاب کند، اماکن تفریحی مورد نظرش را تعیین کند و حتی هنوز به مسافرت نرفته بلیط برگشت خود را هم بگیرد. شاید این داستان شیرین امروز خیلی دست نیافتنی نیاشد، اما در ایران و جزیره کیش هنوز زیرساخت‌های آن به صورت قطعی و پایدار رخ نداده است.
تجربه ورود تاکسی اینترنتی به جزیره کیش و تعطیلی چند روزه حمل و نقل عمومی به دلیل مخالفت رانندگان با ورود این تکنولوژی نشان داد هم باید در حوزه فرهنگ پذیرش تکنولوژی‌ها کار کرد و هم زیر ساخت‌های آن را فراهم نمود.
یکی از مهم‌ترین نیاز‌هایی که به توسعه گردشگری کمک می‌کند، استفاده از ابزار‌های نوین ارتباطی است و توجه بیشتر به تبلیغات الکترونیک نیز بخشی از آن است که می‌تواند بسیاری از سازمان ها، بخش خصوصی و سرمایه گذاران را در جهت جذب بیشتر گردشگر و در نهایت رونق اقتصادی، با این موضوع درگیر کند. در صورتی که مشکلات موجود در خصوص فناوری اطلاعات برطرف شود، می‌تواند با ایجاد مشاغل جدید در قسمت‌های مختلف اقتصادی و با افزایش دستمزد و درآمد افراد جامعه، بر ساختار اجتماعی کیش هم تأثیر به سزایی بگذارد.
یکی از زیرساخت‌های مهم و اساسی که قادر است به گردشگری الکترونیکی شکل مناسب و استانداردی بدهد، مهیا کردن ابزارها، خدمات و امکانات شهری طبق الگو‌های گردشگری الکترونیکی است و به منظور رسیدن به چنین الگویی، می‌بایست یک سند استاندارد برای جزیره الکترونیکی تدوین گردد، به نحوی که در آن همه نیازسنجی‌ها و پیش بینی‌های لازم در جهت تأمین نیاز‌های گردشگران انجام شود.

جهان امروز مصداق به کجا چنین شتابان نیست!
سرعت تحولاتِ جهانِ ارتباطاتِ هوشمندِ امروز در مقایسه با ۲۰ سال پیش به هیچ وجه قابل مقایسه نیست. مقایسه توسعه شهر‌های حاشیه خلیج فارس با شهری مثل کیش نشان می‌دهد همین امروز هم دیر است. تکنولوژی روز به بروز در حال تغییر است و برای شهری که هنوز زیر ساخت‌های آن را فراهم نساخته، ضرر‌های جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت. اگر چه کیش در گذر زمان، چندین دور در مسابقه دوی ماراتن توسعه از رقبای منطقه‌ای خود عقب افتاده است، اما تلاش‌هایی که در دو سه سال گذشته صورت گرفته که شرح آن به تفصیل رفت، نشان می‌دهد باید فارغ از نگاه مقایسه‌ای با کشور‌ها و شهر‌های توسعه یافته منطقه ای، مسیری هموار با برنامه ریزی بلند مدت که تغییر هیچ مدیری نتواند آن را از توسعه بیاندازد، ترسیم شود. روز‌های سخت رفتنی است، ولی آنچه که می‌ماند عملکرد است که ما را در دید نسل‌های آینده به قضاوت خواهد گذاشت. همان چیزی که امروز در خصوص ۲۰ سال پیش مرور کردیم.  

      نویسنده: مهدی هوشیار