نگاهی به تاریخ آخرین مالک جزیره کیش
محمد اعظم خان. زادهٔ ۱۲۸۳ خورشیدی
شهر بستک، ایران. درگذشت ۱۳۴۶ خورشیدی (۶۳ سالگی)
محمد اعظم خان و جزیره کیش
او جزیره کیش را به نمایندگی از طرف سایر اقوام و خویشانش که در مالکیت آن سهیم و شریک بودند بدولت واگذار نمود و اسنادش را امضاء کرد. در سال ۱۳۴۲ هجری قمری محمد رضا خان بنی عباسی (سطوت الممالک) با عدهای سوار از طرف بند گری (صحرای باغ) و پشور و بخرد به بیدشهر رفته، جون رضا قلیخان (هژبر الدیوان) ضابط درآب شور بود چند روز توقف کرد تا رضا قلیخان از آب شور به بیدشهر برگشت، بنی عباسیان باتفاق رضا قلیخان بیدشهری از طریق جویم به شیراز رفته پس از چندی توقف در شیراز ضمن دریافت حکم حکومتی صحرای باغ کهورستان، روئیدرات، جزیره قیس (کیش) در خلیج فارس طبق قباله رسمی وفرمان ناصر الدین شاه که به علیمحمد خان قوام الملک انتقال یافته بود از میرزا ابرهیم خان قوام الملک فعلی خریداری نموده و به حوزه حکمرانی خود برگشتهاست. از این تاریخ جزیره کیش تحت نفوذ و حکم بنی عباسیان بوده تا اینکه محمد اعظم خان حاکم وقت دوباره آن را به دولت واگذار نمودهاست.
پایان حکم خوانین بستک
حکومتی ۲۰۰ ساله بنی عباسیان بستک در عهد محمد اعظم خان به پایان رسید. او شخصی باگذشت و دور اندیش و مهمان نواز بود.[۱] پس از فوت پدرش از طرف دولت بسمت بخشدار در بخشهای مختلف لارستان از جمله بخش بستک خدمت نموده، وی با تمام شیوخ و حکام جنوبی و شمالی خلیج فارس آشنایی داشتهاست و رفت و آمد بین او و شیوخ این مناطق بر قرار بودهاست.[۱]
کتاب تاریخ جهانگیریه
محمد اعظم خان از تاریخ قرن اخیر لارستان و بنادر و جزایر خلیج فارس و وقایع آن اطلاع ذیقیمت داشتهاست که ثمره آن تألیف کتاب تاریخ جهانگیریه وبنی عباسیان بستک است. محمد اعظم خان با ادبیات عربی و فارسی آشنایی کامل داشتهاست و یاد داشتههای متفرقه در موضوعات مختلف تهیه کرده بودهاست.
از تاریخ کیش در زمان پیش از اسلام اطلاعات دقیقی در دست نیست. تنها منبع قابل اعتنا در این زمینه نوشته های «نیارخوس» دریاسالار یونانی است که در سال ۳۲۵ قبل از میلاد به فرمان اسکندر مامور شد سفری اکتشافی را در سواحل دریای عمان و خلیج فارس انجام دهد. نوشته های نیارخوس دلالت برآن می کند که وی جزیره کیش یا «اراراکتا» را در قرن چهارم پیش ازمیلاد مورد بازدید قرار داده است. مشخصاتی که وی ارایه می دهد با مشخصات جزیره کیش انطباق دارد. به طوری که نیارخوس می نویسد در این جزیره بوستانها و نخلستانهای فراوانی وجود داشته است. در دوره هخامنشیان، کیش مرکز عمده صید مروارید بین النهرین و هندوستان بود و بازرگانان بزرگ دنیا به این جزیره رفت و آمد داشتند. دوران عظمت و شکوفایی تاریخ کیش از قرن چهارم هجری، پس از وقوع زلزله در سیراف آغاز شد. پس از آن که بندر سیراف از رونق افتاد تورانشاه به کمک حکام محلی بنی قیصر در این جزیره بندرگاهی ایجاد کرد و به عمران و آبادانی آن همت گماشت و کیش را به مرکز عمده بازرگانی خلیج فارس تبدیل نمود. در دوره اتابکان فارس اهمیت کیش به حدی بود که والی خلیج فارس در این جزیره سکونت داشت و برتمام جزایر خلیج فارس و دریای عمان حکومت می کرد. طبق نوشته های سیاحان و تاریخ نویسان، در این دوره درآمد کیش بابت عشریه کشتی های تجاری مبالغ بسیار قابل توجهی بوده است. از شواهد و قراین چنین پیداست که در عصر غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان و مغول جزیره کیش در اوج شکوفایی و رونق و مرکز بازرگانی خلیج فارس بوده است. مورخینی نظیر قزوینی، فضل الله بن عبدالله شیرازی، ابن بطوطه و حمدالله مستوفی که در این دوره از کیش دیدن کرده اند همگی از عظمت، آبادانی و زیبایی کیش سخن گفته اند.
بنابر نوشته های مورخین، نام کیش در دوره ایخانیان مغول پیوسته با اسامی ولایات معتبری چون بغداد، شیراز، بحرین و هندوستان آورده می شده و پیوسته پیشوند «دولتخانه» قبل از عنوان کیش ذکر می شده است.
علاوه بر این، ویرانه های به جا مانده از شهر حریره در قسمت شمال جزیره نیز از عظمت جزیره کیش در آن دوران حکایت می کند. اهمیت استراتژیک کشور ما به عنوان شاهراه ارتباطی شرق و غرب و نیز موقعیت ویژه کیش در خلیج فارس همواره مورد توجه کشورهای دیگر بوده است.
تحولات اقتصادی اروپا در سده های پانزدهم و شانزدهم میلادی، اروپایی ها و از جمله پرتغالیها را متوجه بازارهای مشرق زمین نمود. در اوایل قرن شانزدهم میلادی پرتغالیها به منظور تسلط بر بازارهای تجاری هندوستان، عربستان و ایران و با هدف گسترش قلمرو مستعمراتی خویش کشتی های جنگی و بازرگانی خود را به اقیانوس هند گسیل داشتند.
در سال ۱۹۱۲ هجری برابر با ۱۵۰۶ میلادی آلفونس آلبوکرک دریاسالار مستعمره جوی پرتغالی با ناوگانی شامل چهارده ناو جنگی دریای عمان و خلیج فارس را درنوردید وپس از آن که مسقط و چند بندر دیگر را به آتش کشید در برابر شهر هرمز لنگه انداخت و از امیر هرمز و کیش خواست که خود را تسلیم و از شاه پرتغال اطاعت نماید. این درخواست پذیرفته نشد و پرتغالیها هرمز و گمبرون را را تصرف کردند، سرنوشت کیش دگرگون شد و عصر انزوا و سکون آغاز گردید. علت این امر این بود که اهمیت استراتژیک جزیره هرمز به واسطه قرار داشتن بر دهانه خلیج فارس از نظر پرتغالی ها به مراتب بیشتر از جزایر داخل خلیج فارس و از جمله جزیره کیش بود و هرمز می توانست وظیفه دفاع در مقابل یورش و مهاجمین دیگر را به شایستگی انجام دهد.پرتغالیها تا دوره صفویه در کیش حضور داشتند و متاسفانه جز غارت و ویرانی اثر دیگری از خود بر جای نگذاشتند، تا این که بالاخره شاه عباس صفوی پس از فارغ شدن از جنگ عثمانیها به آزاد ساختن بحرین، هرمز و کیش از تسلط بیگانگان همت گماشت . با این همه هنگامی که در دهه سوم قرن هفدهم میلادی جزیره هرمز و دیگر جزایر و بنادر ایرانی خلیج فارس، به ایران بازگشت، نه تنها از اهمیت کیش بلکه حتی از اهمیت جزیره هرمز نیز کاسته شد و جای آن را موقعیت جغرافیایی واقتصادی قابل توجه بندر جدید التاسیس عباس گرفت.
در این دوران کیش جزیره أی نیمه متروک و منزوی بود و حتی در دوره هایی به جایگاه دزدان دریایی خلیج فارس بدل شد .کیش در دوران ناصرالدین شاه به عنوان تیول به قوام الملک شیرازی – یکی از ایل سالاران متنفذ فارس واگذار شد و او نیز آن را با مبلغ ۲۵۰۰۰ تومان به محمدرضا خان سطوت الممالک بستکی حاکم لنگه فروخت. جزیره کیش تا دوره پهلوی چندین بار خرید و فروش شد تا این که در سال ۱۳۴۰ خورشیدی دکتر منوچهر اقبال، این جزیره را به مبلغ نه میلیون ریال از ورثه محمدرضا خان سطوت الممالک بستکی خریداری کرد .در سال ۱۳۴۹ جزیره کیش مورد بازدید هیاتهای کارشناسی ایران و آمریکا قرار گرفت و با توجه به موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی مناسب، به عنوان یک مرکز بین المللی توریستی – تجاری مورد توجه قرار گرفت. به منظور جلب جهانگردان به این جزیره و تامین آسایش و رفاه آنان، در مهر ۱۳۵۱ سازمان عمران کیش به ثبت رسید.
سازمان عمران کیش طرح منطقه توریستی جزیره کیش را با الگو قراردادن جزایر هاوایی و کرانههای جنوبی دریای مدینترانه، با هزینه زیادی آغاز کرد و تا پیش از انقلاب فاز اول آن را به همراه بخشی از فاز دوم به اجرا درآورد. با پیروزی انقلاب اسلامی روند فعالیتهای سازمان عمران متوقف شد.در اسفند ماه ۱۳۵۸ شورای انقلاب از حقوق و عوارض گمرگی در جزیره کیش عملا سرفصل جدیدی را در جهت شروع فعالیتهای تجاری و رونق منطقه محروم جنوب کشور گشود.
اما مشکلات سالهای پس از انقلاب موجب شد که این لایحه قانونی تا سالها به اجرا در نیاید. تا این که در تیر ۱۳۶۸ هیات وزیران در خصوص ورود و خروج کالا و نیز صادرات مجدد و تولید برای صادرات، جزیره کیش را به عنوان منطقه کاملا آزاد تجاری – صنعتی ثبت و اعلام کرد واز این تاریخ به بعد فعالیتهای اقتصادی مجددا در جزیره کیش شروع شد.بالاخره در سال ۱۳۷۱ با تاسیس سازمان منطقه آزاد کیش این جزیره جانی تازه گرفت و دوران توسعه سریع کیش آغاز شد.
منابع و ماخذ: ۱-جمیل موحد، «بستک و خلیج فارس»
۲ –محمداعظم بنی عباسیان بستکی«تاریخ جهانگیریه و بستک»
۳ –عبدالحسین زرکوب «روزگاران»
نظر شما