ضرورت تغذیه مادران در دوران شیردهی

ضرورت تغذیه مادران در دوران شیردهی

تداوم تغذیه با شیر مادر مستلزم مصرف مواد مغذى و مقوى توسط مادر است. تغذیه مناسب مادر در این دوران علاوه بر
تأمین نیازهاى تغذیه اى نوزاد (از جمله مواد معدنى و ویتامین ها)، براى حفظ بنیه، سلامت و اعتمادبه نفس مادر و نیز حفظ
و نگهدارى ذخایر بدن مادر ضرورى است. تغذیه با شیر مادر همچنین موجب بهبود سطح ایمنى بدن شیرخوار در برابر ابتلا
به انواع عفونت هاى حاد تنفسى، اسهال و نیز بازگشت وزن مادر به قبل از باردارى مى شود.
حجم شیر مادر رابطه مستقیم با تکرر شیردهى دارد. تغذیه مکرر نوزاد با شیر مادر سبب مى شود شیر بیشترى تولید شود. با
شروع مصرف غذاهاى کمکى و کاهش دفعات شیردهى، حجم شیر تولیدشده نیز کاهش مى یابد و بالطبع نیاز افزایش یافته
مادر به مواد مغذى نیز تعدیل مى شود.
یکى از علل کاهش تولید شیر، خستگى مادر، خصوصاً در ۴ تا ۶ ماه اول شیردهى است. مادر شیرده را باید تشویق کرد تا
در طول روز به اندازه کافى استراحت کند، حجم کارهاى خود را کاهش دهد و از اطرافیان خود در کارها کمک بگیرد. به
خصوص حمایت همسر در این زمینه از اهمیت زیادى برخوردار است.

توجهات تغذیه اى خاص در دوران شیردهى:
در هرم غذایى، سهم هاى توصیه شده در هر گروه از مواد غذایى در دوران شیردهى مشابه دوران باردارى مى باشد.
• نیاز مادر شیرده به کالرى مقداری بیش از دوران قبل از باردارى است. براى تأمین این مقدار کالرى علاوه
بر مواد غذایى مقوى (شامل انواع چربى ها و پروتئین که لازم است در این دوران مصرف شود) از چربى هاى ذخیره شده
در بدن مادر در دوران باردارى نیز استفاده مى شود. ذخایر چربى مادر که در طى باردارى ذخیره شده است، ۱۰۰ تا ۱۵۰
کیلوکالرى از انرژى مورد نیاز براى تولید شیر را فراهم مى کند. دریافت کالرى ناکافى سبب کاهش تولید شیر مى شود.
• هر چند تولید شیر مادر بستگى به مقدار مایعات مصرفى مادر ندارد و مصرف مایعات سبب افزایش تولید شیر نمى شود
ولى براى پیشگیرى از کم آبى بدن، مادران شیرده باید به مقدار کافى مایعات بنوشند. حدود ۱۰-۸ لیوان شیر، دوغ کم نمک و بدون گاز، چاى و آب میوه طبیعى بنوشند و حتى مواد غذایى آب دار مانند انواع آش سوپ و انواع خورش ها را میل کنند.
• مصرف نوشابه هاى کافئین دار اعم از چاى غلیظ، قهوه، کوکاکولا و… باید کاهش یابد زیرا مصرف این مواد ممکن است
سبب تحریک پذیرى، بى اشتهایى و کم خوابى شیرخوار شود. همچنین از نوشیدن الکل باید خوددارى کرد.
• غذاى مادر شیرده باید حاوى مقادیر کافى از ۵ گروه غذایى اصلى باشد تا از دریافت ویتامین و املاح معدنى به میزان
کافى اطمینان حاصل شود. مقدار ویتامین موجود در شیر مادر عمدتاً انعکاسى از مقدار ویتامین مصرفى مادر است.
• وجود مواد معدنى نظیر کلسیم، آهن، روى، مس، فسفر و ید در تغذیه مادر شیرده ضرورى است. با این حال برخى از
مواد معدنى مانند کلسیم، فسفر، آهن و روى، بدون توجه به دریافت غذا، مى تواند از ذخایر بدن مادر به شیر وارد شوند؛
اما وجود برخى مواد معدنى همچون ید در شیر مادر ارتباط مستقیمى با تغذیه او دارد. بنابراین تغذیه مناسب مادر شیرده
جهت تأمین انواع مواد معدنى ضرورى مخصوصاً کلسیم، آهن و ید براى سلامتى مادر و شیرخوار ضرورى است. توصیه
مى شود مادران شیرده همچون دوران باردارى از منابع کلسیم و سایر مواد معدنى استفاده کنند. همچنین مصرف نمک
ید دار تصفیه شده به مقدار کم و رعایت شرایط نگهدارى مناسب آن مهم است؛ یعنى با نگهدارى نمک ید دار در ظروف
در بسته و دور از نور، ید موجود در نمک را حفظ کنند. همچنین توصیه مى شود براى پایدار ماندن ید در غذاها، نمک در
انتهاى پخت به غذا اضافه شود.
• لازم است مصرف قرص فروسولفات  و مکمل مولتی ویتامین تا ۳ ماه بعد از زایمان ادامه یابد.

کاهش وزن بعد از زایمان باید تدریجى صورت گیرد تا بر مقدار شیر مادر تأثیر نگذارد. لازم به ذکر است که شیردهى
خود سبب کاهش تدریجى وزن مادر مى شود، با این شرط که مواد مغذى لازم با مصرف مواد غذایى مناسب و کافى
براى مادر تأمین شود. کاهش وزن دوران شیردهى باید بیشتر از کم خورى و محدود کردن رژیم غذایى، متکى بر افزایش
تحرک و انجام فعالیت هاى بدنى باشد .وزن گیرى مناسب شیرخوار در طول دوران شیرخوارگى به خصوص ۶ ماه اول
نشان دهنده کافى بودن مقدار شیر مادر مى باشد زنان شیرده داراى اضافه وزن مى توانند با کاهش مصرف غذاهاى سرشار از چربى وقند هاى ساده انرژى دریافتى را کاهش دهند اما باید غذاهاى سرشار از کلسیم، سبزى ها ومیوه ها را بیشتر مصرف کنند.
• تولید شیر در مادران مبتلا به سوءتغذیه شدید ممکن است از سایر مادران کمتر باشد .مادر شیرده حتى اگر مبتلا به سوءتغذیه باشد، مى تواند شیر تولید کند؛ اما باید توجه داشت که در چنین شرایطى ذخایر غذایى بدن مادر صرف تولید شیر مى شود و در نتیجه مادر به دلیل تخلیه ذخایر بدنى خود و احساس ضعف، خستگى و بى حوصلگى توان مراقبت از کودک را نخواهد داشت؛
بنابراین تغذیه مناسب مادر در دوره شیردهى براى پیشگیرى از سوءتغذیه که هم سلامت مادر را به خطر مى اندازد و هم
در مراقبت از کودک اختلال ایجاد مى کند حائز اهمیت است. در صورت تغذیه نادرست و ناکافى در دوران شیردهى، مادر
بیش از شیرخوار متضرر مى شود؛ و با عوارضى هم چون پوکى استخوان، مشکلات دندانى، کم خونى و… مواجه خواهد شد.

فعالیت بدنى
فعالیت بدنى مناسب براى بهبود وضعیت جسمانى و روانى مادر شیرده مهم است. اگر چه ورزش منظم و در حد متعادل در
زنانى که قبل از باردارى از نظر جسمانى متناسب بوده اند مانعى در برابر شیردهى نیست، اما گاهى دیده شده پس از فعالیت
بدنى شدید و ورزش مادر شیرده (به علت ورود اسیدلاکتیک به شیر)، طمع تلخ در شیر ایجاد مى شود و شیرخوار از خوردن
شیر امتناع مى کند. در این مواقع لازم است مادر قبل از شیر دادن، سینه خود را بشوید؛ و اگر هنوز شیرخوار مایل به شیر
خوردن نیست مقدار کمى از شیر خود را قبل از تغذیه شیرخوار بدوشد و دور بریزد و سپس اقدام به شیردهى نماید.
منبع: کتاب راهنماى جامع تغذیه مادران باردار و شیرده
بیتا ابرهیمی راد(مشاور تغذیه مرکز توسعه سلامت کیش)