چالش دفع زباله در جزیره کیش از تهدیدات تا تمهیدات

جمع‌آوری و دفع زباله در جزایر حاشیه خلیج فارس به دلیل وسعت محدودی که این جزایر دارند به طور حتم باید با نحوه دفع در سایر مناطق کشور متفاوت باشد و با پروتکل‌های خاص انجام شود.

به گزارش خبرنگار دولتخانه کیش ، جمع‌آوری و دفع زباله در جزایر حاشیه خلیج فارس به دلیل وسعت محدودی که این جزایر دارند به طور حتم باید با نحوه دفع در سایر مناطق کشور متفاوت باشد و با پروتکل‌های خاص انجام شود.جزیره زیبای کیش یکی از مقاصد گردشگری بوده که در سال‌های گذشته به واسطه این استقبال با افزایش تولید حجم زباله‌ها مواجه شده است.

از آنجا که جزیره کیش شرایط خاصی دارد نمی‌توان از روش‌های عمده به کار گرفته شده در سرزمین اصلی همچون زباله‌سوزی و یا دفن زباله در این جزیره استفاده کرد زیرا گاز حاصل از زباله‌سوزی می‌تواند بر آب و هوای پاک کیش تأثیر منفی داشته و دفن زباله نیز به آلودگی خاک این جزیره منتهی شود و به طور حتم شیرابه‌های ناشی از زباله‌ها کام خلیج فارس را تلخ خواهد کرد.بنا بر اظهارات دوستداران محیط زیست به دلیل محدودیت فضای جزیره، بحث پسماند و نخاله‌های ساختمانی و اینکه فضای زیادی برای ذخیره این پسماند وجود ندارد بدون شک در آینده به یک چالش اساسی تبدیل خواهد شد.

مدیریت پساب‌ها، فاضلاب خانگی، شیرابه‌های ناشی از زباله‌ها و شیوه دفن زباله‌ها از جمله دغدغه‌هایی است که برای پاسخ به این نگرانی‌ها با رضا حاکمی، معاون امور شهری شرکت عمران، آب و خدمات شهری منطقه آزاد کیش به گفت‌وگو نشستیم تا از نحوه دفع زباله در این جزیره مطلع شویم.

میزان تولید روزانه زباله در کیش با توجه به حجم گردشگران چقدر است؟

میزان تولید زباله در جزیره کیش متغیر است و این نوسان، یکی از اصلی‌ترین چالش‌های مدیریت پسماند در جزیره به شمار می‌رود. به دلیل ماهیت گردشگری کیش، حجم پسماند تولیدی به‌شدت تحت تأثیر تعداد مسافران ورودی و فعالیت‌های فصلی قرار دارد.در ایام عادی سال، به‌ویژه در ماه‌های میانی تابستان که حجم سفرها کاهش می‌یابد، مجموع زباله تولیدی جزیره ۱۲۰ تُن در روز است که از این میزان ۸۰ تن زباله مخلوط شهری، ۳۰ تن ضایعات گیاهی و هرس و ۱۰ تن ضایعات حجیم شهری است. اما در ایام خاص مانند روزهای ابتدایی فروردین یا تعطیلات طولانی‌مدت که جزیره با افزایش چشمگیر جمعیت گردشگر مواجه می‌شود، میزان تولید پسماند ممکن است تا حدود ۲۰۰ تُن در روز افزایش پیدا کند.در نتیجه، مدیریت پسماند در کیش برخلاف شهرهای ثابت جمعیتی، نیازمند انعطاف‌پذیری بالا در جمع‌آوری، حمل، پردازش و دفن نهایی است تا بتواند در بازه‌های زمانی پرتردد نیز پاسخگوی این حجم متغیر از زباله باشد.

سرانه تولید زباله هر یک از شهروندان و مسافران چقدر است و چه تفاوتی با شاخص ملی دارد؟

در جزیره کیش، سرانه تولید پسماند مخلوط شهری برای ساکنان (کیش‌وندان) به‌ طور میانگین حدود ۲/۲ کیلوگرم در روز است.در مورد گردشگران، سرانه تولید پسماند کمی کمتر از ساکنان دائم است، اما همچنان بالاتر از متوسط جهانی و ملی محسوب می‌شود. دلیل اصلی این مسئله آن است که ماهیت گردشگری معمولاً با افزایش مصرف، تولید بسته‌بندی‌های متنوع و مواد یک ‌بار مصرف همراه است؛ در نتیجه، هر چند اقامت گردشگران معمولاً کوتاه‌مدت بوده، ولی میزان پسماند تولیدی آنان در مقایسه با زندگی روزمره‌ در شهر خودشان قابل‌ توجه است.

چه اقدام‌هایی از سوی معاونت امور شهری برای تفکیک زباله از مبدأ صورت گرفته است؟

جانمایی و استقرار مخازن مجزا برای پسماندهای خشک و تر در سطح محلات، مجتمع‌ها و نواحی تجاری جزیره، آموزش و فرهنگ‌سازی با محوریت کاهش تولید زباله و جداسازی در محل تولید، پایش و نظارت مستمر بر نحوه تفکیک در مبدأ و عملکرد پیمانکاران حوزه پسماند و اجرای طرح‌های آزمایشی تفکیک در مبادی خاص مانند هتل‌ها، رستوران‌ها و مراکز خدماتی که بیشترین حجم پسماند را تولید می‌کنند از جمله این اقدام‌هاست.

از مجموع زباله‌های روزانه چه بخشی بازیافت و چه مقدار دفن می‌شود؟

در حال حاضر، از مجموع زباله‌های ورودی به سایت پردازش و بازیافت پسماند جزیره کیش، به‌طور میانگین حدود ۳۵ درصد از کل پسماندها در نهایت دفن می‌شوند. البته این میزان متغیر است و به نوع و ترکیب زباله‌های ورودی در بازه‌های زمانی مختلف بستگی دارد.در مجموع می‌توان گفت بیش از نیمی از پسماند ورودی تحت فرایند جداسازی، پردازش و بازیافت قرار می‌گیرد و پسماند آلی نیز به خط تولید کود کمپوست منتقل ‌شده و فقط بخش‌هایی که فاقد ارزش بازیافتی یا اقتصادی هستند مانند منسوجات آلوده، مواد غیر قابل ‌تفکیک یا ضایعات فرایند به محل دفن منتقل می‌شوند.

هدف در حال حاضر، کاهش تدریجی سهم دفن از طریق بهبود تفکیک از مبدأ و توسعه بازیافت مواد است تا مدیریت پسماند جزیره به سمت پایداری کامل پیش برود.

آیا پروتکل دفن زباله در این منطقه به دلیل محدودیت زمین با سایر شهرهای کشور متفاوت است؟

در جزیره کیش، به دلیل ویژگی‌های خاص اقلیمی و محیطی، وضعیت تا حدی متفاوت است. در این منطقه حداقل اقدام مؤثر، پوشش روزانه زباله‌های دفنی با لایه‌ای از خاک است که به کاهش انتشار بو، پیشگیری از پراکندگی زباله توسط باد و کنترل حشرات کمک می‌کند. همچنین خاک جزیره که ماهیت رسی و کم‌نفوذ دارد، تا حدودی موجب کاهش نفوذ شیرابه به لایه‌های زیرسطحی می‌شود و نقش نوعی لاینر طبیعی را ایفا می‌کند.از سوی دیگر، میزان تولید شیرابه در زباله‌های جزیره کیش نسبت به سایر مناطق کشور بسیار کمتر است و علت این امر، پایین بودن درصد رطوبت پسماندها به دلیل سبک زندگی و ترکیب زباله‌ شهری و نیز تابش مستقیم و مداوم آفتاب است که موجب تبخیر بخش زیادی از رطوبت زباله‌ها می‌شود. در نتیجه، حجم شیرابه تولیدی در محل دفن بسیار محدود بوده و احتمال نشت آن به محیط کاهش می‌یابد. در هر حالت پسماند تولیدی روزانه در همان روز تفکیک، پردازش و مدیریت می‌شود.

فاضلاب‌های شهری چگونه مدیریت می‌شود؟

فاضلاب تولیدی در سطح شهر و واحدهای خدماتی و مسکونی، به‌طور کامل در تصفیه‌خانه فاضلاب جزیره کیش تصفیه می‌شود و پس از رسیدن به استانداردهای کیفی، به چرخه مصرف بازمی‌گردد. این پساب تصفیه ‌شده برای آبیاری فضای سبز مورد استفاده قرار می‌گیرد و نقش مؤثری در صرفه‌جویی در منابع آب شیرین و حفظ تعادل زیست ‌محیطی جزیره دارد.

دفن زباله در جزایر چه آسیب‌هایی ممکن است به همراه داشته باشد؟

به‌ طور کلی زمانی که از دفن زباله صحبت می‌کنیم، منظور یک فرایند مهندسی و بهداشتی کنترل ‌شده است که اگر به‌درستی طراحی و اجرا شود، نباید تهدیدی برای محیط ‌زیست داشته باشد. در یک سیستم دفن اصولی، استفاده از لاینرهای آب‌بند، سیستم جمع‌آوری و تصفیه شیرابه و کنترل گاز متان از اجزای اصلی محسوب می‌شود.اما در عمل، به ‌ویژه در مناطق محدود و حساس مانند جزایر، دفن غیراصولی زباله می‌تواند پیامدهای جدی زیست‌ محیطی راایجاد کند. زمانی که زباله‌ها بدون لاینر آب‌بندی مناسب و پوشش روزانه خاک تلنبار شوند، شیرابه‌ حاصل از تجزیه پسماندها به‌راحتی در خاک نفوذ کرده و آب‌های زیرزمینی و سفره‌های آب شیرین جزیره را آلوده می‌کند. از آنجا که در جزایر معمولاً منابع آب محدود و شکننده هستند، این آلودگی می‌تواند مستقیماً بر منابع آب شرب، کشاورزی و اکوسیستم‌های ساحلی اثر بگذارد.

تبعات دفن غیربهداشتی زباله‌ها چیست؟

دفن غیربهداشتی زباله در جزایر ممکن است موجب انتشار بوهای نامطبوع، افزایش جمعیت حشرات، جوندگان و پرندگان مهاجم شود که نه‌ تنها از نظر زیست ‌محیطی بلکه از نظر بهداشتی نیز تهدیدکننده است. نفوذ شیرابه به دریا یا نشت آن به سمت سواحل نیز می‌تواند موجب آلودگی آب‌های ساحلی و آسیب به حیات آبزیان و مرجان‌ها شود.

از سوی دیگر، با توجه به محدود بودن زمین در جزایر، دفن زباله به‌صورت سنتی در بلندمدت پایداری فضایی ندارد و درنهایت منجر به اشغال زمین‌های ارزشمند و تخریب مناظر طبیعی می‌شود. همچنین انتشار گاز متان حاصل از تجزیه پسماندهای آلی در صورت نبود سیستم جمع‌آوری مناسب می‌تواند خطر آتش‌سوزی ایجاد کند و به گرمایش جهانی نیز دامن بزند.

بنابراین، دفن پسماند در جزایر تنها در صورتی قابل ‌قبول است که با رعایت کامل ملاحظات فنی و زیست ‌محیطی انجام شود در غیر این صورت، باید به سمت روش‌های جایگزین مانند پردازش، بازیافت، کمپوست و در رأس همه این‌ها مدیریت در مبدأ حرکت کرد تا از این آسیب‌ها پیشگیری شود که این موارد در دستور کار بوده تا میزان زباله دفنی به حداقل برسد.