گزارش مکتوب؛

داستان فروش دست و دلبازانه و گا‌ها رفیقانه زمین‌های جزیره کیش در سال‌های گذشته و طرح‌هایی که تنها با چند درصدِ ناچیزِ پیشرفت، تنها برای تثبیت زمین تصاحب شده، اجرایی شده اند، حالا سهم بزرگی در مخدوش شدن چهره کیش دارند.

جزیره ۹۰ کیلومتر مربعی کیش آنقدرها هم بزرگ نیست که این همه پروژه نیمه تمام در مناطقی باارزش معطل بماند، طرح هایی که حجم وسیعی از منابع مالی را به خود اختصاص داده و حالا به هر علتی رها شده و یا نیمه کاره و بلاتکلیف مانده اند.  

داستان از کجا شروع شد؟
جزیره کیش در تاریخ ایران زمین و خلیج فارس بیشتر به عنوان منطقه ای بین راهی ولی حساس و پراهمیت همواره در معادلات اقتصادی منطقه نقش داشته است، گاهی این نقش آنقدرها پررنگ می شد که به کانون صید و مبادلات مروارید های گرانبها تبدیل و گاهی هم تنها مکانی برای برداشت آب شیرین محسوب میشد.
دوران طلایی کیش آنقدر طولانی بوده که قدرتهای زیادی بخواهند بر این منطقه مسلط شوند تا جایی که پای استعمارگران اروپایی را هم در سرزمین خود دیده و چند صباحی در سلطه پرتغالی ها بود. پرتغالی هایی که سود های سرشار این منطقه را به جیب می زدند تا زمانی که  شاه عباس صفوی آن را پس گرفت اما بعد از آن، کیش به دوره انزوایی طولانی فرو رفت. با افزایش قیمت نفت و سرازیر شدن ثروت های فراوان به جیب سلطنت پهلوی، کیش کم کم از انزوا خارج شد اما داستان خارج شدن کیش از  این انزوا هم شنیدنی است. 

در کانون توجه قرار گرفتن جزیره کیش برمی گردد به اواخر دهه چهل که این جزیره توسط کارشناس‌های ایرانی و آمریکا مورد مطالعه قرار گرفت و  به عنوان جزیره‌ای با موقعیت توریستی، جغرافیایی و استراتژیکی ویژه مورد توجه قرار گرفت. با آغاز دهه پنجاه یعنی سال ۵۱ برای آنکه بتوان پای جهانگردان را به کیش باز کرد، اولین گام های ساخت و ساز در کیش به موسسه ای تحت عنوان «سازمان عمران کیش»  سپرده شد تا با الگوبرداری از جزایر هاوایی آمریکا و با صرف هزینه های بسیار سرشار از درامد های نفتی، کیش به جزیره ای لوکس  والبته مختص قشر خاص خاندان پهلوی و مهمانان خارجیش تبدیل شود.
مصداق بارز این ویژه سازی در طراحی جزیره کیش در سال ۱۳۵۲ رخ داد یعنی زمانی که بالاجبار  روستای ماشه در شمال شرقی جزیره که یکی از بهترین مکان‌ها در جزیره بود تخلیه و در آن کاخ‌، هتل کیش (شایان امروزی)، بازار و ویلا ساخته شد و بعد از آن فرودگاه کیش در بلندترین مکان جزیره به بهره‌برداری رسید و با این ساخت و ساز ها،کیشِ قبل از انقلاب را می‌توان جزیره‌ای در اختیار تفریحات خانواده او دانست.
اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، کیش از حیاطِ خلوت درباره بیرون آمد و پس از چندسالی سکون، بار دیگر روال توسعه را از سر گرفت تا پس از راه اندازی سازمان منطقه آزاد کیش برنامه ریزی برای تبدیل جزیره به منطقه ای گردشگری و در خدمت عموم مردم تبدیل شود.

دهه هفتاد، هشتاد و حالا نود
با دستور دولت روند پرشتاب ساخت و ساز های کشور در دوران سازندگی پس از جنگ تحمیلی و در زمان ریاست جمهوری مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی آغاز شد. در این بین ساخت و ساز ها و احیای جزیره کیش هم در دستور کار قرار گرفت. ساخت هتل، تکمیل فرودگاه، تکمیل زیرساخت های آب و برق، ساخت بازار و شهرک های مسکونی از مهمترین اقداماتی بود که کار ساخت آنها همزمان آغاز شد و بعد از آن  و در دولت های بعدی هم ادامه یافت. بسیاری معتقدند که دوران طلایی جزیره کیش را باید دهه هفتاد و هشتاد دانست. از اواسط دهه هشتاد درست زمانی که فروش و واگذاری زمین با بهترین و ارزانترین شرایط به اشخاص حقیقی و حقوقی واگذار میشد اما پیگیری خاصی برای ساخت و ساز طرح های ارائه شده صورت نمی گرفت، کم کم پای پروژه های نیمه تمام و یا رها شده به جزیره هم باز شد. طرح هایی که بعد از آن پای سازمان بازرسی و  دستگاه های دیگر را هم به میان آورد .

مرور نشریات و خبرگزاری های اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ در مورد جزیره کیش نشان دهنده اخباری است که نشان می دهد روند پرشتاب واگذاری ها خالی از فساد و سندسازی نبوده، موضوعی که یکی از دلایل اصلی شکل گیری طرح های نیمه تمام امروزِ کیش شده است. با مرور این خبرها به این جمع بندی می رسیم که چند هفته پس از روی کار آمدن دولت یازدهم یکی از مدیران عامل سابق سازمان منطقه آزاد کیش از سمت خود برکنار شد. در همان ایام، گزارش‌ها حاکی از این بود که وی برای پاسخ‌گویی به اتهامات وارده درباره برخی ساخت و سازها و همچنین واگذاری غیرقانونی شمار زیادی قطعه زمین این جزیره راهی سازمان بازرسی کل کشور شده تا از خود دفاع کند.
در دو سال آخر دولت دهم هم قیمت خرید زمین در جزیره کیش با جهشی خیره کننده مواجه شده بود. به طور مثال می‌توان به منطقه‌ای تازه ساخت و جدید به نام “نوبنیاد” اشاره کرد که قیمت هر متر واحد مسکونی با  افزایش چشمگیری روبرو شد. سازمان بازرسی کل کشور با تحقیق درباره چگونگی واگذاری زمین در منطقه فاز F دستور توقف و باز پس گیری موارد معامله شده به افراد را صادر و خرید و فروش زمین در این منطقه را برای مشاوران املاک کیش ممنوع اعلام کرد. واگذاری و تخریب پارک آهوان و قطع بیش از ۲۰۰ اصله درخت نادر و کهنسال کیش با هدف تغییر کاربری برای مرکز تجاری از جمله اقداماتی بود که اعتراض ساکنان و کسبه کیش را به دنبال داشت .    

شرح این تاریخچه کوتاه از اوایل دهه هفتاد تا ۹۰ و در کنار هم قراردادن این موضوع با داستان توقیف اموال بابک زنجانی در سراسر کشور و به ویژه جزیره  به دلیل فساد مالی و یا توقیف فعالیت پروژه بزرگ پدیده ، مشکلات افزایش نرخ ارز و تحریم های کشور همه و همه دست به دست هم داد تا دهه ۹۰ تبدیل به سالهایی برای سردرگمی، رکود، رهاسازی و بلاتکلیفی طرح های زیرساختی، گردشگری، هتلی در جزیره مرجانی کیش شود.

کیش و تاثیر طرح های بلاتکلیف
شاید یکی از مهمترین دلایل بلاتکلیفی این طرح ها و پروژه ها در کیش ارتباط آنها با موضوعات کلان قضایی همچون پرونده بابک زنجانی بوده که با طولانی شدن رسیدگی به پرونده های مفسدان اقتصادی این طرح ها هم معطل تعیین تکلیف اند.
تغییرات پی درپی مدیریت کلان جزیره کیش از دهه ۸۰ به بعد هم اگرچه تفاوت های برنامه ای متعددی با هم داشتند اما حداقل در یک موضوع فصل مشترک دارند و آن هم اعلام رسیدگی جدی به طرح های نیمه تمام جزیره بوده است. مراسم های تودیع و معارفه متعددی با این قول مشترک همراه بوده، قولی که تاکنون حرکتی جدی را برای حل این مشکل به همراه نداشته است. در کنار وجود پروژه های متعدد نیمه کاره باید کلنگ زنی های متعددی را هم به آنها اضافه کرد  که مشخص نیست با کدام طرح توجیهی و با کدام نگاه به وضع موجود اجرایی شدند. کلنگ مرکز بزرگ تفریح و سرگرمی کیش، نخستین مسجد روی آب، مراکز تفریحی ورزشی پلاژ های بانوان و آقایان، جزیره مصنوعی از این دست کلنگ زنی ها است.   

اگرچه تاثیرات پی در پی و متنوع این موضوع گسترده است اما به صورت جدی باید آنچه که به دنبال بلاتکلیفی این طرح ها رقم خورد را در مباحث بصری، اجتماعی و اقتصادی خلاصه کرد. رونق ساخت و سازها در جزیره پای بسیاری از کارگران ساختمانی، مهندسان، معماران و شرکت های ساخت و ساز را به جزیره باز کرده بود که با تعطیلی انها، علاوه بر بیکاری گسترده در کیش و منطقه، معظل دیگری به نام بدهی های متعدد کارگران از پیمانکاران و تشکیل پرونده های متعدد در اداره کار جزیره کیش رقم خورد. علاوه بر این،  در این پروژ های  نیمه کاره مشکلات اجتماعی همچون اعتیاد، خرید و فروش مواد مخدر رقم میخورد که در نوع خود مشکلی جدی برای فرهنگ غنی شهروندان جزیره کیش است.  

  علاوه بر وجود مشکلاتی همچون  بدهی ها،  اشتغال و مشکلات بصری وجود این طرح های نیمه کاره و رها شده، باید به موضوع دیگری اشاره کرد و آن، فرسودگی تجهیزات، اسکلت ها و دستگاه هایی است که چندین سال است  به حال خود رها شده و در صورت تلاش برای تکمیل طرح ها، شاید استحکام و استاندارد کافی برای ایمن سازی در برابر حوادث و اتفاقات گوناگون را نداشته باشند. در کنار این مشکلات باید فراموشی مسئولیت اجتماعی شرکت های برج ساز و دیگر پروژه های جزیره را هم عنوان کرد. مسئولیت هایی همچون ساخت مدرسه و مراکز آموزشی که در قانون هم آمده اما مدت زمان زیادی است که عملی نشده است و حالا با کمبود فضای فیزیکی در مراکز آموزشی کیش هم مواجه شدیم.

اقتصاد مقاومتی و توجه به درون، راه حل تکمیل ۱۶۰ پروژه نیمه تمام شناسایی شده
وقتی پای دردودل برخی از سرمایه گذارانی که کیش را برای سرمایه گذاری انتخاب کرده بودند می نشینی تنها نکته ای که مهمتر به نظر می رسد، لزوم حمایت های جدی دولتی است، چرا که بالاخره بسیاری از این سرمایه گذاران به صورت قانونی زمین دریافت کرده اما به دلیل مشکلات ارزی، گرانی و بروکراسی نتوانسته اند ادامه دهند، حالا به جای سخت گیری نیازمند اندیشه ای تازه اند تا از این گره کور بلاتکلیفی رها شوند.
در جلسه ای که بسیاری از صاحبان پروژه ها حضور داشتند شرکت کردم تا با خواسته های آنان آشنا شوم. محمد یکی از کسانی است که در زمینه هتل سازی فعال است و مشکلات پیش پای خود را انباشته شدن ماهانه بدهی ها در نتیجه راکد ماندن پروژه ها، تغییرات مداوم و پیوسته نرخ ارز، افزایش قیمت مصالح، بروکراسی گسترده و جریمه های متعدد برای پروانه فعالیت اقتصادی عنوان کرد.
با دستور رهبر معظم انقلاب مبنی بر حل مشکلات از طریق راه ها و تفکرات نوین، توجه به ظرفیت های داخلی و تحقق اقتصاد مقاومتی، نیاز بود تا سیاست سازمان منطقه آزاد کیش که بیشتر بر تحمیل فشارهای قانونی و مالی برای تکمیل طرح ها بود، جای خود را به طرح های حمایتی از مالکان پروژه ها بدهد.    

محمدرضا سعیدی معاون اقتصادی سازمان منطقه آزاد کیش، اولین کارخود و تیمش بعد از حضور در سازمان منطقه آزاد کیش را، شناسایی وضعیت موجود، پیرامونی و درونی منطقه آزاد کیش و بعد از آن شناسایی آسیب‌های سرمایه‌گذاری در این منطقه می داند، برای حل این مشکلات می گوید: بعد از بررسی‌های تیم جدید با تعداد کثیری از پروژه‌های فعال و غیرفعال سرمایه گذاری شده در منطقه آزاد کیش مواجه شدیم که از این پروژه‌ها در حدود ۱۵۸ پروژه متعلق به بخش خصوصی است. سعیدی تاکید می کند: تعداد بسیاری از این پروژه‌ها از ۱۵ سال پیش هنوز نیمه تمام مانده و برخی نیز به ۲۰ سال می‌رسد که حتی از نظر بصری هم برای جزیره کیش ایجاد مشکل کرده است.
شنیدن صدای سرمایه‌گذار، تسهیل در زمان پاسخگویی برای حل مشکلات، شفافیت، شناسایی مشکلات مشترک و اختصاصی هر یک از طرح ها و ارتقای سلامت اداری را می توان از مهمترین برنامه ها برای پایان دادن به داستان بقرنج پروژه های نیمه تمام کیش دانست.
 در کنار این برنامه ریزی های ضروری، عدم پایداری قراردادها، بدهی‌های مالی ناشی از عوامل محیط اقتصادی، مشکل در پروانه‌های ساخت و مشکلات حقوقی دست و پاگیر را هم باید از مشکلات عمده این پروژه‌ها دانست.
معاون عمرانی سازمان منطقه آزاد کیش هم که در کنار معاونت اقتصادی این سازمان تلاش های بسیاری برای پایان دادن به این مشکلات صورت داده است می گوید: برای برخی از پروژه‌ها در جستجوی پیدا کردن کسانی هستیم که جایگزینی سرمایه گذاری‌های موجود را داشته باشیم یعنی اگر یک سرمایه‌گذار نتوانسته پروژه خود را به پایان برساند در جستجوی پیدا کردن کسانی هستیم که با توافق سرمایه گذار بتواند جایگزین باشد که این پروژه از این وضعیت خارج شود.
معاون اقتصادی سازمان منطقه آزاد کیش در اظهار نظر دیگری با بیان اینکه: داشتن طرح توجیهی برای پروژه‌های اقتصادی آتی الزامی است، اعلام کرده: پیش از این سرمایه‌گذاری که به سازمان منطقه آزاد کیش ورود می‌کرد اعتبارسنجی که برای پروژه انجام می‌داد کمتر از میزان پروژه بود، تصمیم گرفتیم که این اعتبارسنجی را تغییر دهیم، بدین منظور پروژه را بدون داشتن طرح توجیهی به کمیسیون اقتصادی نمی‌بریم، یعنی حتی اگر سرمایه‌گذار بخواهد از هر مسیری اقدام کند باید طرح توجیهی در منطقه آزاد کیش داشته باشد، چون بسیاری از مشکلاتی که در پروژه‌ها وجود دارد بخشی از آن بستگی به آن داشت که طرح‌های توجیهی را قوی‌تر بررسی می‌کردیم و خود سرمایه گذار نیز باید اعتبار سنجی شود که این کار بسیار ساده‌ای نیست.

کاهش بروکراسی های اداری و کمک های تقسیطی و حمایتی، راه حل تازه مسوولان
مرتضی بانک دبیر شورایعالی مناطق آزاد کشور در اواخر سفر دی ماه خود به کیش درباره تعیین تکلیف پروژه‌های نیمه‌تمام در مناطق آزاد گفته بود : پروژه‌هایی که در مناطق آزاد شروع شده‌اند، اگر چه نیمه کاره اما هیچ یک از دستور کار رسیدگی خارج نشده‌اند.
غلامحسین مظفری مدیرعامل سازمان منطقه آزاد کیش هم اولویت بندی به طرح ها را مهمترین برنامه برای حل مشکلات و توسعه کیش میداند و می گوید: به همین منظور برنامه توسعه ای کوتاه مدت و میان مدتی با مشورت و رایزنی با کارشناسان خبره کشور تدوین شده است که به عنوان نقشه راه آینده کیش تعیین خواهد شد.
معاون اقتصادی سازمان منطقه آزاد کیش هم در همین راستا اعلام کرد: کاهش هزینه تمدید دوره ساخت، روان سازی برای دریافت مجوز اقتصادی، افزایش مدت اعتبار فعالیت‌های اقتصادی از یک به سه سال در حوزه بازرگانی و بخشیدن جریمه دیرکرد از دیگر اقدامات صورت گرفته برای تشویق صاحبان طرح های نیمه تمام است.
یکی از خبرهای خوب این روزها برای فعالان اقتصادی کیش و صاحبان طرح های بلاتکلیف کیش را می توان خبر کاهش هزینه های تمدید مهلت ساخت در جزیره کیش دانست چرا که یکی از مشکلات عمده سرمایه گذاران طرح های عمرانی و اقتصادی نیمه تمام، هزینه صدور مجوز های تمدید دوره ساخت بود که حالا با تصمیم جدید سازمان منطقه آزاد کیش، مقرر شده است این هزینه ها بر مبنای درصد پیشرفت فیزیکی پروژه ها کاهش یافته تا مشوقی برای سرمایه گذاران و عامل تسهیل کننده فعال سازی طرح های غیر فعال باشد.
معاون اقتصادی سازمان منطقه آزاد کیش در این خصوص گفته است: پیش از این برای محاسبه هزینه تمدید دوره ساخت یک درصد از قیمت زمین در ماه های تمدید دوره ضرب می شد، اما با روش محاسبه جدید میزان پیشرفت فیزیکی پروژه ها یکی از مهم ترین عوامل تعیین مبلغ تمدید دوره ساخت است و این شیوه هزینه را  تا بیش تر از نصف کاهش می دهد.
سعیدی از فعال سازی ۴۳ طرح نیمه تمام و یا غیر فعال عمرانی و اقتصادی در ۶ ماه گذشته در جزیره کیش با توجه به تصمیم های جدید مسوولان کیش خبر داد.  

کمک بورس به تکمیل طرح های نیمه تمام کیش
جزیره کیش از سال ۸۹ دارای بورس اوراق بهادار شده است و به تازگی هم قرار است در این جزیره بورس بین المللی هم راه اندازی شود. موضوعی که می تواند پای کمک های بخش خصوصی و حتی سرمایه گذاران خارجی را به جزیره کیش، بیش از پیش باز کند. با تحقق اهداف کامل بورس در جزیره کیش، یکی از مهمترین حوزه هایی که می تواند جان تازه ای به خود بگیرد، حوزه ساخت و ساز و به ویژه طرح های نیمه تمام خواهد بود.
مدیر تالار بورس و اوراق بهادار کیش در پاسخ به کمک های بورس به نجات کیش از این حجم طرح های بلاتکلیف می گوید: تامین مالی پروژه های نیمه تمام و یا در حال ساخت جزیره کیش از طریق بورس می تواند راه حل مناسبی برای این موضوع باشد.
فرناز کازرانی با اشاره به امکان تامین مالی پروژه های نیمه تمام و یا در حال ساخت کیش از طریق بورس می گوید: با تعامل پیش آمده با مدیران سازمان منطقه آزاد کیش برای برطرف کردن مشکلات مالی سرمایه گذاران قرار شده است تا با صدور سند قطعی زمین پروژه ها از طرف سازمان بنام مالکان، امکان رهن اسناد در صندوق های سرمایه ای بورس جهت تامین مالی مورد نیاز فراهم شود.
وی مزیت بزرگ حضور کارگزاریها در بورس کیش را معافیت مالیاتی از سود البته به شرط داشتن حساب و گردش مالی در بانکهای کیش، سهل الوصول بودن معاملات و خدمات بانکی مناسب، دسترسی آسان و امنیت آرامش کیش، نداشتن نیاز به ویزا برای ورود اتباعه خارجی و ایرانیان خارج از کشور را نقطه قوت بورس کیش عنوان کرد.  

سخن اخر
روزگاری جزیره کیش مدعی رقابت با دبی به عنوان یکی از مهمترین مراکز گردشگری و توسعه یافته منطقه بود. اما حالا با مشکلات متعدد اقتصادی که عمدتا ریشه در مسائل بین المللی دارد در کنار مشکلات انباشته شده از گذشته، دیگر این سودا را از سر خود خارج کرده است. به نظر می رسد با اتخاذ تصمیم های منطقی در کنار توانمندی های واقعی این جزیره زیبا، در ابتدا باید به حل مشکلات موجود همت گماشت و بعد از آن با ترسیم مسیری کلان که با تغییرات مدیریتی در کیش به فراموشی سپرده نشود، مسیر واقعی موفقیت در کیشِ زیبا را رقم زد.  
نویسنده: مهدی هوشیار